بحران اوکراین و آینده امنیت غذایی محمد امامی*: بالاخره همان‌طور که از مدت‌ها قبل پیش‌بینی می‌شد، صدای موشک‌ها شنیده شد و بحران اوکراین وارد مرحله تازه‌ای شد. این مرحله تازه دغدغه‌ها را نسبت به فردای امنیت غذایی بیش از پیش می‌کند. ۲۰ درصد از غلات دنیا از سوی روسیه و ۱۰ درصد توسط اوکراین تأمین می‌شود. هرگونه بحران نظامی در این منطقه، به‌طور بالقوه عرضه ۳۰ درصد از غلات را در سطح جهان با چالش مواجه می‌کند. علم اقتصاد به ما می‌گوید وقتی طرف عرضه با کاهش مواجه شود، دست نامرئی قیمت‌ها را بالا خواهد برد. اما این همه داستان نیست. با تداوم بحران، قیمت انرژی هم افزایش پیدا خواهد کرد؛ اتفاقی که در ساعات ابتدایی پس از شلیک نخستین موشک‌های روسی در بازار انرژی رخ داد. قیمت نفت نرخ صد دلار را رد کرد. افزایش قیمت انرژی موج جدیدی از گرانی‌ها را در سرتاسر دنیا به دنبال خواهد داشت. در نتیجه غذا گران‌تر از قبل خواهد شد. این نکته وقتی حائز اهمیت است که بدانیم همین امروز قیمت جهانی غذا به بالاترین رقم در 10 سال گذشته رسیده است. سازمان خواروبار و کشاورزی ملل متحد (فائو) در جدیدترین گزارش خود از قیمت جهانی مواد غذایی اعلام کرده در ماه ژانویه ۲۰۲۲ میلادی، قیمت جهانی مواد غذایی به بالاترین رقم در دهه گذشته رسیده است. واقعیت این است که امنیت جهانی غذایی در دو سال و اندی گذشته درگیر مواجهه با تغییراتی بوده که همه‌گیری ویروس کرونا ایجاد کرده است. نتیجه آن شده که در این مدت، هر ماه رکوردهای جدیدی در افزایش قیمت غذا ثبت شده است. شاید یکی از تصاویر ماندگار و عبرت‌آمیز در تاریخ امنیت غذایی، قفسه‌های خالی از مواد غذایی در فروشگاه‌های زنجیره‌ای کشورهای مختلف بود که نشان داد علی‌رغم تمام پیشرفت‌های بشر در علم و تکنولوژی، هنوز تأمین غذا دغدغه اصلی بشر است. مکانیزاسیون کشاورزی و کشاورزی هوشمند هم هنوز نتوانسته‌اند آینده‌ای بدون دغدغه برای امنیت غذایی فراهم آورند. امروز با تحولات بین‌المللی رخ‌داده در سطح جهان، آینده بیش از گذشته با عدم قطعیت همراه است. در شرایط با عدم قطعیت بالا، اطمینان از تأمین پایدار نیازهای غذایی از اهمیتی بسیار برخوردار است و این مهم میسر نمی‌شود مگر با آینده‌پژوهی در این حوزه. مطالعه روندهای تأثیرگذار بر آینده کشاورزی و غذا از یک سو و رصد سیگنال‌های تغییر از سوی دیگر، اولین گام در این خصوص است. قوی‌ترین سیگنال‌ها در این روزها تحولات اوکراین است و اتفاقاتی که زنجیروار در پی آن رخ خواهد داد. شیوع گونه جدیدی از کروناویروس، تداوم اختلالات زنجیره عرضه در سایه این همه‌گیری و کاهش تولید محصولات اساسی در سرتاسر جهان به علت خشک‌سالی‌های عمده در یک سال گذشته و سیاست‌های محافظه‌کارانه کشورهای صادرکننده غذا، سیگنال‌های دیگری هستند که آینده امنیت غذایی را پر‌چالش خواهند کرد. شاید بررسی چنین سیگنال‌هایی بوده که باعث شده کشوری مانند چین در ماه‌های گذشته ضمن افزایش ذخایر راهبردی خود به مردم کشورش برای ذخیره‌سازی غذا هشدار داده است. شاید تحولات دیگری هم در راه باشد. برخی آمارها می‌گویند که انتظار می‌رود در نیمه اول سال زراعی ۲۰۲۲ چین ۶۹ درصد ذخایر ذرت جهان، ۶۰ درصد ذخایر برنج جهان و ۵۱ درصد ذخایر گندم دنیا را در اختیار داشته باشد. قدرت‌های دیگر جهانی نیز طبعا چنین تدبیراتی را در نظر داشته‌اند و سطح قابل قبولی از ذخایر راهبردی خود را تأمین کرده‌اند. افزون بر بررسی سیگنال‌های تغییر یا سیگنال‌های ضعیف در ادبیات آینده‌پژوهی، موضوع دیگری نیز در مطالعه آینده مدنظر قرار می‌گیرد. آینده‌پژوهان آن را کارت وحشی می‌نامند. کارت‌های وحشی یکی از بحث‌برانگیزترین موضوعات در آینده‌نگاری و آینده‌پژوهی هستند؛ زیرا نه در مورد اینکه کارت‌های وحشی اصولا چه هستند و نه درباره نحوه شناسایی آنها و گنجاندن‌شان در سناریوهای آینده اتفاق نظر وجود ندارد. باری نگاهی به ادبیات آینده‌پژوهی به ما می‌گوید که کارت وحشی یک رویداد است؛ رویدادی که نه در طول زمان، بلکه در یک نقطه از زمان رخ می‌دهد و پس از وقوع، تأثیرات بسیار بزرگی از خود بر جای می‌گذارد؛ تأثیراتی که بر تمامی جنبه‌های جامعه انسانی اثر می‌گذارد. به بیان ساده، اتفاقی است که احتمال رخ‌دادن آن اندک است و از این منظر غیرقابل پیش‌بینی (یا به ندرت قابل پیش‌بینی)، اما در صورت بروز، تأثیر بسیار زیادی بر جای خواهد گذاشت. ملموس‌ترین نمونه آن در سال‌های اخیر شیوع کروناویروس در سطح جهانی است. تأثیری را که این همه‌گیری از خود باقی گذاشته، من و شما امروز با پوست و استخوان خود درک کرده‌ایم. از همین روی هم هست که همچو منی نگران رو‌آمدن یک کارت وحشی‌ای هستم که آینده غذا و امنیت غذایی را دگرگون کند. تداوم بحران در اوکراین یا تصرف نظامی این کشور توسط روسیه می‌تواند در قامت یک کارت وحشی در بازی قدرت‌های جهانی پدیدار شود. شاید کارت وحشی از دل پاسخ طرف‌های مقابل رخ دهد. شاید هم چنین اتفاقی رخ ندهد و دنیا تجربه دیگری مانند جنگ سرد را پیش‌رو نداشته باشد. شاید حتی یک کارت وحشی از جنسی دیگر رخ دهد. شاید این کارت وحشی تأثیرات مثبتی از خود بر جای گذارد. راستش اولین چیزی که آینده‌پژوهی به ما یاد می‌دهد، این است که آینده با عدم قطعیت همراه است. همین پیش‌بینی‌ناپذیری آینده به ما می‌گوید که برای وقوع رخدادهای گوناگون باید آماده باشیم. باید با توجه به سیگنال‌های تغییر، اقدام به مقاوم‌سازی زیرساخت‌ها و رویکردهای حیاتی کشور کنیم؛ در بحث امنیت غذایی اطمینان از وجود ذخایر استراتژیک کافی در کشور و برنامه‌ریزی برای تأمین پایدار آن در آینده. همین حالا که این نوشتار خوانده می‌شود، اتاق‌های فکر و اندیشکده‌های گوناگون در سراسر دنیا مشغول نوشتن سناریوهای مختلف برای آینده هستند. بازی هر لحظه در جریان است. در صورت وقوع هر‌کدام از این سناریوها، راهبرد مختص به آن سناریو باید اجرا شود. اگر ما اکنون برای آینده سناریو ننویسیم، فردا ناچار به اجرای سناریوهایی خواهیم شد که دیگران برای ما نوشته‌اند. *تحلیلگر امنیت غذایی ارسال دیدگاه شما
نظرات